Skansen Wsi Pogórzańskiej im. Prof. Romana Reinfussa w Szymbarku
Skansen Wsi Pogórzańskiej im. Prof. Romana Reinfussa w Szymbarku powstał w latach 80. XX wieku. Obiekty eksponowane w skansenie pochodzą z obszaru Pogórza Gorlickiego.
Ekspozycja stała prezentuje 15 obiektów wraz z wyposażeniem dziewiętnastowiecznej wsi pogórzańskiej w tym m.in. chałupy, stodoły, obory, wiatraki, olejarnie i ule.
Profesor Roman Reinfuss
Roman Reinfuss (1910-1998) to etnograf, znawca polskiej sztuki ludowej i etnografii Karpat. Podczas swoich wędrówek po Beskidzie Niskim zafascynował się historią i kulturą ludową, zwłaszcza Łemków. Skłoniło go to do porzucenia wyuczonego zawodu prawnika i podjęcia studiów etnograficznych.
27 maja 2010 roku, w setną rocznicę urodzin prof. Reinfussa na terenie Skansenu odsłonięto jego pomnik (ławeczka), a Skansen przyjął imię prof. Romana Reinfussa.
Wystawy stałe w Skansenie
Spichlerz z Rożnowic to jeden z najstarszych budynków gospodarczych zachowanych na terenie Pogórza. Parter pełnił rolę drewutni, a na piętrze gromadzone było zboże. W 2011 roku obiekt został zaadoptowany na cele administracyjne.
Chałupa z Moszczenicy wchodziła w skład średnio zamożnego gospodarstwa. W chałupie znajdują się cztery pomieszczenia: przelotowa sień, po lewej stronie komora, po prawej kuchnia, a z nią izba. W kuchni prezentowane są podstawowe naczynia, sprzęty, ławy, półeczki i łóżko przeznaczone dla osoby starszej. Z kolei izba wyposażona jest w meble i ozdobiona kwiatami z bibuły, makatką, drewnianymi ptaszkami oraz zawieszonym u powały „pająkiem”. Komora pełniła rolę magazynu.
Stodoła ze Stróżnej została zbudowana pod koniec XIX wieku. Budynek jest trójdzielny, składa się z przelotowego boiska i dwóch sąsieków. Przechowywano tu zboże, słomę i siano. Ściany są budowy zrębowej, między belkami pozostawiono szczeliny dla zapewnienia przewiewu. Dach jest krokwiowy, czterospadowy, kryty słomianą strzechą ułożoną schodkowo. W budynku prezentowana jest wystawa narzędzi i sprzętów używanych w rolnictwie na Pogórzu.
Obora ze Stróżnej z końca XIX wieku prezentuje wystawę narzędzi i urządzeń rolniczych używanych w hodowli zwierząt na Pogórzu. W oborze znajdują się cztery pomieszczenia. Część główna – dwudzielna stanowi osobne pomieszczenie dla kilku krów oraz wozownię z wydzielonym miejscem dla konia. W wozowni umieszczony jest wóz wyjazdowy. Dwudzielna przybudówka w dolnej części mieści chlewik, górna część przeznaczona jest dla kur.
Chałupa z Szymbarku jest najmłodszym obiektem w Skansenie. Pochodzi z 1924 roku. Stanowi przykład zmian zachodzących w latach 30. XX wieku, widocznych w wyglądzie zewnętrznym, przy jednoczesnym zachowaniu układu wnętrz typowych dla starszych domów. W jednym z pomieszczeń zorganizowano stałą wystawę „Zioła w tradycji Pogórza”.
Kuźnia z Turzy, k. XIX wieku pierwotnie należała do dworu. Pracował w niej kowal, który prowadził działalność na potrzeby dworu i wsi. Odtworzono w niej wygląd przeciętnej kuźni pogórzańskiej z okresu międzywojennego. Wystawa „Wiejska kuźnia” prezentuje obróbkę metalu, produkcję i naprawę narzędzi na pogórzańskiej wsi.
Wiatrak z Krygu to urządzenie do mielenia zboża przedstawione na przykładzie wiatraka rolkowego, tzw. paltraka. Wiatrak ustawiony jest na metalowym słupie – osi, co pozwalało na obracanie mechanizmu z całą obudową, w zależności od kierunku wiatru. Na ścianie frontowej umieszczono koło wietrzne z ośmioma drewnianymi łopatami. Wnętrze jest niewielkich rozmiarów, całość powierzchni zajmują urządzenia młyna.
Wiatrak z Ropy to urządzenie do mielenia zboża przedstawione na przykładzie wiatraka turbinowego. Wiatrak jest nieruchomy. Do kierunku wiatru ustawiano turbinę z kołem wiatrowym, umieszczoną na dachu. Wewnątrz znajduje się kompletne urządzenie: żarna, zsyp na ziarno, skrzynia na mąkę, przekładnia pasowa, która wprowadza mechanizm w ruch.
Chałupa dymna z Siar stanowi przykład jednobudynkowej biedniackiej zagrody z połowy XIX wieku. Wewnątrz znajdują się trzy pomieszczenia: sień, kuchnia (piekarnia) oraz izba. W sieni widoczne jest wejście do piwniczki i składziku na narzędzia, a także chlewika dobudowanego do szczytu chałupy. We wszystkich pomieszczeniach jest ubite z gliny klepisko. W piekarni jest wydzielone stanowisko dla krowy. Piec jest pozbawiony komina, przez co pomieszczenie to było zadymiane. Wyposażenie izby jest bardzo skromne: niezbędne meble, urządzenia i narzędzia tkackie. Chałupa była zamieszkiwana przez mężczyznę, który utrzymywał się z tkania płótna, a potem z wyrobu chodników.
Piec garncarski ma formę typową dla terenu Pogórza. Posiada kształt półkolistej czaszy; wykonany z cegły i gliny, spód wyłożony cegłą. Z przodu duży trójkątny otwór, który na czas wypalania naczyń zabudowywano cegłą. Wewnątrz ułożone są naczynia, z których część pochodzi z odbywających się współcześnie pokazów toczenia naczyń na kole garncarskim napędzanym nogą.
Olejarnia z Gródka stanowi przykład rzadziej występujących warsztatów rzemieślniczych. W budynku znajdują się dwa pomieszczenia z urządzeniami używanymi do obróbki siemienia lnianego: stępa, nożne do ubijania siemienia, duże kopyta, niecki, prasa śrubowo-klinowa do tłoczenia oleju. W olejarni tłoczono olej lniany, który był używany głównie w okresie Wielkiego Postu i Adwentu jako omasta do pokarmów.
Studnia z Wójtowej usytuowana jest na źródełku. Ma ciekawą formę, często spotykaną na początku XX w. Ocembrowanie wykonano z płaskich kamieni rzecznych. Nad ziemią znajduje się ośmiokątna osłona dębowa o budowie zrębowej, z dwudzielnym wiekiem do przykrywania studni. Dwa pionowe słupy boczne podpierają daszek, połączone są drewnianym wałem z metalową osią zakończoną korbą. Drewniany daszek w kształcie stożka, przykryty jest gontem.
Stodoła plebańska z Zagórzan prezentuje wystawę „Sztab operacji gorlickiej. 1915”, która upamiętnia Bitwę pod Gorlicami. Stała ekspozycja (15 figur) składa się z trzech scen ukazujących: naradę sztabową oficerów wojsk państw sprzymierzonych, wojskowy szpital polowy oraz jeńców rosyjskich konwojowanych przez żołnierza armii austro-węgierskiej.
Chałupa z Gródka (1886 r.) wchodziła w skład średnio zamożnego gospodarstwa chłopskiego. Wewnątrz znajduje się wystawa „Dawne rzemiosło ludowe na Pogórzu”.
Krzyż przydrożny to rekonstrukcja krzyża wzorowana na powszechnie występujących na terenie Pogórza drewnianych krzyżach z kapliczkami. Kapliczka umieszczona jest na skrzyżowaniu belek. Wewnątrz znajduje się rzeźba Chrystusa Frasobliwego. Ramiona krzyża przystrojone wieńcem z jedliny i kwiatami z bibuły.
„Zabytkowe pojazdy i maszyny rolnicze” to ekspozycja zabytkowych maszyn i urządzeń rolniczych używanych na wsi pogórzańskiej na przełomie XIX i XX wieku. Atrakcję stanowią wozy, sanie, bryczki, które należały do zamożnych gospodarzy.
Wystawa „Pogórzanie i sąsiedzi – stroje ludowe z regionów Polski i Słowacji” prezentuje odświętne stroje ludowe pięciu grup etnograficznych i etnicznych: Pogórzan, Łemków, Lachów Sądeckich, Szaryszan i Spiszaków.
”Edukacyjny park historii budownictwa ludowego i maszyn na pograniczu polsko – słowackim” został zaprojektowany w celu edukacji, rekreacji oraz integracji sensorycznej. Poszczególne obiekty nawiązując do tradycyjnej architektury ludowej, mają za zadanie uczyć poprzez uczestnictwo w ich uruchamianiu. W parku znajduje się m.in. wiatrak do mielenia zboża na mąkę, koło wodne, kierat do napędzania maszyn rolniczych, miech kowalski z paleniskiem, maselnica i koło deptakowe.
Więcej informacji znajdziecie na stronie Muzeum w Gorlicach
Skansen Wsi Pogórzańskiej w Szymbarku na Facebooku
K.B.
